Postać
Stanisław Smolka 1854-1924

Wybitny badacz czasów średniowiecza i dziejów nowożytnych, twórca krakowskiej szkoły mediewistycznej, urodził się 29 czerwca 1854 r. we Lwowie, zmarł 27 sierpnia 1924 r. w Nowoszycach. W roku akademickim 1870/71, jako student nadzwyczajny zapisał się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego, ale jeszcze w tym samym roku przeniósł się na studia do Getyngi. Tam uczęszczał na zajęcia prowadzone m.in. przez Reinholda Paulego, Ferdinanda Frensdorffa, Georga Hanseana, Rudolfa Hermana Lotzego, Alfreda Sterna, Kurta Wachsmutha. Najsilniej związał się z seminarium Georga Waitza, badacza niemieckiego średniowiecza. Tam w 1873 r. uzyskał doktorat, którego podstawą była praca Polnische Annalen bis cum Anfange des vierzehnten Jahrhunderts. Zainspirowany badaniami nad polskim średniowieczem, rok wcześniej ogłosił Henryk Brodaty. Ustęp z dziejów epoki piastowskiej (1872). Już wówczas dał się poznać jako historyk, któremu bliska była – jak pisał H. Barycz – „krytyczna i pozytywistycznie relatywistyczna” szkoła historiografii niemieckiej. W 1874 r. S. Smolka został powołany na członka Komisji Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie. Przy jej wsparciu zorganizował wyjazd naukowy do archiwów w Wielkopolsce, Prusach i Pomorzu, z którego przedstawił obszerne sprawozdanie Archiwa w W. X. Poznańskim i w Prusach wschodnich i Zachodnich („Rozprawy Wydziału Filozoficznego AU”, 1875). W tym czasie opublikował sporo artykułów recenzyjnych i studiów krytycznych. W 1875 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie uzyskał veniam legendi z historii powszechnej średniowiecznej i nowożytnej. Dwa lata później został profesorem nadzwyczajnym, a w 1880 r. profesorem zwyczajnym na katedrze historii Austrii. Po śmierci Józefa Szujskiego, w 1883 r., objął katedrę historii Polski. Przyjęte obowiązki naukowo-dydaktyczne obligowały uczonego do podjęcia nowych wyzwań i rozszerzenia pola zainteresowań badawczych. W tym okresie opublikował Polska i Austria w latach 1526-7 (1877) oraz posiadającą szczególną wartość naukową ze względu na nowatorski sposób ujęcia tematu Mieszko Stary i jego wiek (1881). Ważnym osiągnięciem w dorobku naukowym S. Smolki były też Szkice historyczne. Seria druga (1883). Dał się poznać jako znakomity wykładowca i dydaktyk, który na polskim gruncie upowszechnił osiągnięcia nowoczesnych metod pracy i badań opartych na wzorcach historiografii niemieckiej. Umiejętnie łączył historię polityczną z historią gospodarczą. W 1881 r. został członkiem korespondentem, w 1884 r. członkiem rzeczywistym, a w latach 1890-1903 pełnił funkcję sekretarza generalnego AU w Krakowie. Należał do współorganizatorów badań nad historią Polski w otwartym od 1881 r. Archiwum Watykańskim. W 1886 r. osobiście stanął na czele pierwszej Ekspedycji Rzymskiej, której pracami kierował do 1901 r. Nie uchylał się też od pracy organizacyjnej na UJ, gdzie w latach 1895-96 pełnił obowiązki Rektora. Liczne, odpowiedzialne i absorbujące czas funkcje, potrafił godzić z pracą naukową. Coraz bardziej interesował się okresem panowania Jagiellonów. Spod jego pióra wychodziły kolejno: Rok 1386: w pięciowiekową rocznicę (1886), Kiejstut i Jagiełło (1888), Najdawniejsze pomniki dziejopisarstwa rusko-litewskiego: rozbiór krytyczny (1889), wspólnie z M. Bobrzyńskim Jan Długosz, jego życie i stanowisko w piśmiennictwie (1893) oraz Polska i Brandenburgia za czasów Jagiełły (1896). Nie były mu też obce badania nad historią najnowszą XVIII i XIX w. Do prac w tym zakresie należy zaliczyć m.in. okolicznościowe opracowanie Stanowisko mocarstw zachodnich wobec konstytucji 3-go maja (1891) oraz dwutomową rozprawę Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym (1907). Nie stronił też od wydawania źródeł. Zwrot w karierze naukowej S. Smolki dokonał się na początku lat 90. XIX w., gdy ujawniła się choroba o podłożu nerwicowym. W 1903 r. przestał pełnić funkcję sekretarza generalnego AU, rozstał się też z UJ, wnosząc podanie o emeryturę. Nie zerwał jednak kontaktów naukowych ze środowiskiem. W 1908 r. został dyrektorem Archiwum Akt Grodzkich i Ziemskich w Krakowie, a w 1912 zdecydował się też kierować Muzeum Czartoryskich. Za swe osiągnięcia naukowe otrzymał doktorat honoris causa na Wydziale Filozoficznym (1912 r.) i Wydziale Prawa (1913 r.) Uniwersytetu Lwowskiego. W okresie I wojny światowej dał się poznać jako zwolennik Naczelnego Komitetu Narodowego. Z jego ramienia pełnił misję polityczną w Szwajcarii i we Włoszech. W okresie międzywojennym powrócił do dydaktyki uniwersyteckiej. W 1919 r. przyjął propozycję objęcia katedry historii Polski na nowo powołanym Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Pozostawił po sobie nie tylko bogatą spuściznę naukową, ale co równie istotne, stworzył na UJ szkołę mediewistyczną. Do jego uczniów i bliskich współpracowników zalicza się m.in.: Franciszka Bujaka, Ludwika Drobe, Adama Kłodzińskiego, Feliksa Konecznego, Józefa Korzeniowskiego, Stanisława Krzyżanowskiego, Stanisława Kutrzebę, Franciszka Stefczyka, Kazimierza Szkaradka-Krotoskiego, Bolesława Ulanowskiego, Stanisława Windakiewicza, Stanisława Zakrzewskiego.

 

Literatura w wyborze:

A. Gieysztor, Stanisław Smolka jako mediewista [w:] Spór o historyczną szkołę krakowską. W stulecie Katedry Historii Polskiej UJ 1869-1969, Kraków 1972, s. 95-115; H. Barycz, Stanisław Smolka jako organizator nauki, profesor i wychowawca [w:] tamże, s. 119-144; H. Barycz, Stanisław Smolka w życiu i w nauce, Kraków 1975; J. Maternicki, Stanisław Smolka – powrót historiografii polskiej do mitu jagiellońskiego [w:] Historiografia i kultura historyczna. Studia i szkice, Warszawa 1990, s. 124-165; J. Wyrozumski, Stanisław Smolka (1854-1924) [w:] Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Historycznego, od red. J. Dybca, Kraków 2000, s. 87-95.

 

 

Paweł Sierżęga (Uniwersytet Rzeszowski)

***

Biogram powstał w ramach projektu „Nauka i polskie dziedzictwo intelektualne. Program popularyzacji polskich nauk humanistycznych i społecznych” finansowanego w ramach umowy 986/P-DUN/2016 ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.