Słownik Polskiej Myśli Politycznej
Anzelm Gostomski
Anzelm Gostomski (1508-1588), wyznawca kalwinizmu, za Zygmunta II Augusta związany z ruchem egzekucyjnym i innowiercami, ceniony jednak na dworze, skoro król nadał mu w latach 1552-64 liczne dobra. W 1562 r. został kanclerzem wyszogrodzkim, w 1564 r. uczestniczył w wyprawie przeciwko Moskwie, w tymże roku otrzymał godność kasztelana płockiego, w latach 1565-72 pełnił godność starosty rawskiego, a od 1572 r. wojewody rawskiego. Sygnatariusz aktu unii polsko- litewskiej, podczas pierwszego bezkrólewia żądał wraz z innowiercami pełnego równouprawnienia, sygnując akt konfederacji warszawskiej (1573) i opowiadając się za kandydaturą Henryka Walezego, przemawiając na jego rzecz w senacie. Podczas drugiego bezkrólewia opowiedział się po stronie cesarza, po wyborze Stefana Batorego odmawiając zrazu złożenia mu przysięgi; po namowie S. Karnkowskiego i innych senatorów złożył jednak przysięgę, od tego czasu pozostając z królem w poprawnych stosunkach. W 1581 r. brał udział w pertraktacjach pokojowych z Moskwą. Autor pierwszego polskiego podręcznika rolnictwa, posiadacz znacznej fortuny, składającej się z 29 wsi własnych oraz rozległych dóbr trzymanych w dzierżawie, doświadczenie rolnicze przekazał w Gospodarstwie (1588), najpopularniejszej książce tego typu w Polsce na przełomie XVI i XVII w. (wznowienia w 1606 i 1644 r.). Zwolennik tolerancji religijnej, nie był tolerancyjny wobec dwóch swych synów- katolików.
Wydania dzieł Gostomskiego: Gospodarstwo, oprac. S. Inglot, Wrocław 1951.
Opracowania: Baranowski I., “Gospodarstwo” Anzelma Gostomskiego, [w:] tegoż, Wieś i folwark. Studia z dziejów agrarnych Polski, Warszawa 1914; Bergerówna J., Z dziejów książki gospodarczej w Polsce XVI w. Studium o Anzelmie Gostomskim, Lwów 1933; Inglot S., Wstęp [do:] A. Gostomski, Gospodarstwo, Wrocław 1951; Mitkowski J., Anzelm Gostomski i jego “Gospodarstwo”, “Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, seria B, 1963, z. 8; Lipiński E., Historia polskiej myśli społeczno-ekonomicznej do końca XVIII wieku, Warszawa 1975; Rosicka J., Ekonomia to sztuka prowadzenia gospodarstwa. Anzelm Gostomski (1508-1588), [w:] tejże, O wyobraźni ekonomicznej Polaków, Kraków 1991; Inglot S., Stosunek ziemianina Anzelma Gostomskiego do poddanych, “Kultura Wsi” 1996, nr 2.