Postać
Jan Mosdorf 1904-1943

Urodził się 30 maja 1904 r. w Warszawie. W 1926 r., jako student filozofii i historii, związał się organizacyjnie z endecją – należał m.in. do Młodzieży Wszechpolskiej i Narodowego Związku Akademickiego. W tym czasie pisał: „Dla jednych jesteśmy reakcjonistami, konserwatystami, klerykałami i fanatykami dla innych jesteśmy radykałami, ateuszami, oportunistami. Dla nas te podziały nie istnieją. Jesteśmy konserwatystami prawda, bo uważamy za rzecz konieczną i zdrową pielęgnowanie tradycji, kultury, życia rodzinnego i łączności z polską przeszłością. Ale jesteśmy też postępowcami, bo idziemy śmiało naprzód, bez przesądów odrzucając wszystko, co jest szkodliwe dla narodu” (Akademik i Polityka). W 1928 r. został prezesem Młodzieży Wszechpolskiej oraz uzyskał tytuł magistra na postawie pracy Poglądy etyczne Zygmunta Balickiego, zaś w 1934 r. obronił rozprawę doktorską o filozofii pozytywistycznej A. Comte’a, którą napisał pod kierunkiem prof. Władysława Tatarkiewicza. W tym samym roku podpisał Deklarację ONR i stał się tym samym jednym z przywódców narodowej opozycji. Jednak po zamachu na ministra Bronisława Pierackiego, który zakończył się falą aresztowań wśród liderów ONR, Mosdorf pozostał na wolności. Przez ponad rok ukrywał się poza Warszawą. Kiedy w drugiej połowie lat 30. środowisko młodych narodowców uległo podziałom, Mosdorf nie angażował się w konflikty, chociaż najbliżej współpracował ze Stanisławem Piaseckim, pisując do jego tygodnika „Prosto z Mostu”. Wydał wtedy także pracę „Wczoraj i jutro”, w której zaprezentował wizję katolickiej Polski. Należał do grupy działaczy radykalnych, którzy przeszli długą drogę od nacjonalistycznych fascynacji pogaństwem do pełnej akceptacji katolicyzmu. W 1936 r. pisał w „Prosto z mostu”: „Jesteśmy fanatykami – tylko fanatycy umieją dokonać wielkich rzeczy. Nienawidzimy kompromisu: jest to nie tylko cechą młodości naszej, ale ducha czasów, w których żyjemy. Kto walczy o swe lub cudze interesy, ten zawsze skłonny jest do „rozsądnego” kompromisu, bo kalkulacja poucza go, że lepszy wróbel w garści, niż gołąb na dachu. Kto walczy o czysto abstrakcyjne teorie, ten również dla świętego spokoju, gotów jest ustąpić. Ale kto walczy o wartości moralne, ten gotów jest, bez względu na wysokość ofiar, niszczyć przeszkody, stojące na drodze”. Jako radykał często posługiwał się retoryką antysemicką, kiedy jednak w czasie wojny znalazł się w Auschwitz, pomagał, jak tylko mógł, żydowskim więźniom, a jednocześnie angażował się w powstanie w obozie nielegalnej grupy narodowców. W działaniach tej grupy uczestniczyło ok. 100 więźniów, w tym Roman Rybarski. Mosdorf wygłaszał tajne wykłady z historii, utrzymywał kontakty z innymi tajnymi organizacjami, przemycał wiadomości i zdobywał deficytowe towary. W wyniku donosu został osadzony w Bloku XI obozu. Wkrótce potem (11 października) rozstrzelano go w egzekucji zbiorowej. Istnieje wiele różnych wersji dotyczących okoliczności śmierci Mosdorfa. Według jednej z nich, na narodowca miał donosić Niemcom Józef Cyrankiewicz, późniejszy premier PRL. Bibliografia: Bogumił Grott Nacjonalizm chrześcijański: narodowo-katolicka formacja ideowa w II Rzeczypospolitej na tle porównawczym, Kraków 1996, Mateusz Kotas, Jan Mosdorf - filozof, ideolog, polityk, Krzeszowice 2007. Jan Mosdorf, Wczoraj i jutro, Biała Podlaska 2005 Opracował Mateusz Matyszkowicz