Postać
Hugo Kołłątaj 1750-1812

Urodził się 1 kwietnia 1750 w Dederkałach Wielkich na Wołyniu. Kształcił się w szkole w Pińczowie, na Akademii Krakowskiej (doktor filozofii 1768), w Wiedniu i w Rzymie. Wróciwszy do Polski został kanonikiem krakowskim, był też kapłanem w Pińczowie i w Krzyżanowicach Dolnych. Zaangażował się w przedsięwzięcia na rzecz rozwoju edukacji w Polsce – działał w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych i Komisji Edukacji Narodowej, z ramienia której zajął się reformą Akademii Krakowskiej. W latach 1782-1786 był jej rektorem. Osiedliwszy się w Warszawie skupił wokół siebie grono działaczy politycznych i publicystów (m.in. Franciszka Salezego Jezierskiego i Franciszka Zabłockiego), którzy podzielali jego opinię, że Rzeczpospolita wymaga gruntownych reform – owo środowisko jest znane jako kuźnica kołłątajowska. Kołłątaj i jego współpracownicy odegrali znaczącą rolę w czasie Sejmu Czteroletniego, gdy stanowili lewicę obozu reform, propagując oświeceniowe koncepcje i nawiązując do haseł rewolucji francuskiej. Wówczas ogłosił Listy Anonima, w których wyłożył swoje poglądy na temat pożądanego kształtu przebudowy ustrojowej Rzeczypospolitej. Znalazły one częściowy wyraz w Konstytucji 3 Maja. Podczas wojny polsko-rosyjskiej 1792 r. poparł akces Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej. W czasie powstania kościuszkowskiego zasiadał w Radzie Najwyższej Narodowej, kierując Wydziałem Skarbu. W 1794 r. został aresztowany przez Austriaków – spędził w więzieniu kilka lat (do 1802 r.). Po uwolnieniu współtworzył Liceum Krzemienieckie. W latach 1807-1808 był przetrzymywany przez Rosjan w Moskwie. Zmarł 28 lutego 1812 r. w Warszawie. Główne dzieła: Listy Anonima (Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego. O przyszłym sejmie Anonima listów kilka, (1788-1789), Prawo polityczne narodu polskiego (1790) i Porządek filozoficzno-moralny (1810).