Postać
Paweł Popiel 1807-1892

Urodził się 21 lipca 1807 r. w Krakowie. Po ukończeniu z wyróżnieniem gimnazjum św. Anny (1823) rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim (1823-27). W czasie pobytu we Francji poznał m.in. Ch. de Montalemberta i F. de Lamennaisa, zwiedził także Anglię, jej ustrój polityczny i społeczny oceniając jako najlepszy w Europie, choć nie dający się w mechaniczny sposób przenieść na grunt innych państw. Po powrocie do kraju Popiel podjął służbę w Komisji Rządowej Oświecenia. Wybuch powstania listopadowego uznał za poważny błąd polityczny. W grudniu 1830 r. wraz z A. Wielopolskim usiłował zorganizować Towarzystwo Obywatelskie jako przeciwwagę dla klubu rewolucyjnego, jednak zimą 1830/31 zaciągnął się do oddziału powstańczego, biorąc udział w walkach. Po upadku powstania zamieszkał w Krakowie. W 1833 r. wraz A. Z. Helclem, A. Wielopolskim i K. Świdzińskim napisał Memoriał do trzech Dworów w obronie Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1835-36 współtworzył „Kwartalnik Naukowy”. Krytykował powstanie i rabację 1846 r., dwa lata później proponował zniesienie pańszczyzny i czynszów przez wykupienie, ale realizację jego projektu poprzedził dekret cesarski. Był przeciwnikiem rozruchów okresu Wiosny Ludów. Jesienią 1848 r. zainicjował powstanie krakowskiego dziennika konserwatywnego „Czas” i został jego pierwszym redaktorem. Trzy lata później wystąpił jednak z redakcji, gdy jego współpracownicy (m.in. Maurycy Mann i Walerian Kalinka) uznali za zbyt lojalistyczne wystąpienie, którym pragnął powitać przybywającego do Krakowa cesarza Franciszka Józefa I. W latach 1848-53 Popiel zasiadał w Radzie Miejskiej, a następnie pełnił funkcję konserwatora zabytków Krakowa. Od 1859 r. należał do Towarzystwa Rolniczego i popierał politykę Andrzeja Zamoyskiego, nie przystępując jednak w styczniu 1861 r. do organizacji „białych”. Zachował także dystans wobec polityki Aleksandra Wielopolskiego w przededniu powstania styczniowego. Po jego wybuchu udał się do Francji, by poznać nastawienie do insurekcji rządu francuskiego. Licząc na wsparcie Francji, warunkowo poparł powstanie, ale szybko zmienił zdanie, stając się jednym z najgłośniejszym krytyków kontynuowania walk i rosnących wpływów żywiołów radykalnych (jeszcze w trakcie powstania napisał broszurę Kilka słów z powodu odezwy X. Adama Sapiehy, jeden z najważniejszych antyrewolucyjnych manifestów w polskiej myśli politycznej). Postulował konieczność współpracy z rządem austriackim i propagował program autonomii Galicji w ramach monarchii habsburskiej. Z niepokojem obserwował wzrost popularności komunistów i socjalistów, stając w rzędzie ich najbardziej przenikliwych krytyków. Zmarł 6 marca 1892 r. Napisał m.in.: Józef Gołuchowski (1859), Zygmunt Antoni Helcel (1862), Kilka słów z powodu odezwy X. Adama Sapiehy (1864), Austria, monarchia federalna (1866), Do moich wyborców (1876), Pamiętniki 1807-1892 (wyd. pośm. 1927), Felicite Robert de Lamennais (1854), List do Księcia Jerzego Lubomirskiego (1865), Powstanie i upadek Konstytucji 3-go Maja (1891), 12-ty Grudnia 1866 (1866). Jego prace zebrane zostały w dwóch tomach Pism (1893). W 2001 r. nakładem Ośrodka Myśli Politycznej ukazał się wybór pism Pawła Popiela Choroba wieku, pod redakcją i ze wstępem Jacka Kloczkowskiego. W 2006 r. ukazała się monografia J. Kloczkowskiego Wolność i porządek. Myśl polityczna Pawła Popiela.